Setka Rozuma
Krótko o założeniach cyklu:
- zaczynamy od początku XVII wieku
- 2-3 najlepsze utwory z dekady (czyli jak się uda dociągnąć do 2000 r. będzie "setka Rozuma"
- zaczynamy od początku XVII wieku
- 2-3 najlepsze utwory z dekady (czyli jak się uda dociągnąć do 2000 r. będzie "setka Rozuma"
Aby napisać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować.
Komentarz
- wybór raczej subiektywny, bez ciśnienia na wyczerpanie tematu, bardziej jako zagajenie dyskusji
- robię to trochę na spontanie, nie mam z góry ułożonej listy.
"Orfeusz" nie jest ani pierwszym znanym dziełem Monteverdiego, ani pierwszą operą. Nie jest nawet pierwszą operą, która przetrwała.
Ale jest pierwszą operą, która dzisiaj - po ponad 400 latach - broni się jako pełnowartościowe, znakomite dzieło. Ma niezłe, nieprzegadane libretto, przystępną jak na tamte czasy długość (zależnie od wykonania 1,5-2 godzin), ładne melodie, rozmaitość środków muzycznych, wspaniałą, barwną, dla nas bardzo egzotyczną instrumentację.
Ma też - czego większość oper niestety nie ma - znakomicie rozłożone proporcje między wyrazem dramatycznym i muzycznym. Czyli nie jest tak, że dla korzyści muzycznych poświęcono przekaz teatralny (jak np. w później operze neapolitańskiej), ani że dla korzyści teatralnych nie postarano się o muzykę (jak w operach Glucka).
Jeśli chcecie zacząć słuchać świeckiego Monteverdiego - nie ma lepszego utworu. Cykle madrygałów - z racji tego czym jest madrygał - mogą być dla początkujących słuchaczy dość monotonne.
Czasy I dekady XVII wieku są względnie - czyli jak na tamte czasy - spokojne. Polacy właśnie utracili w Moskwie I Dymitra, co oczywiście zmagań nie kończy. W Hiszpanii i Austrii panują Habsburgowie, w Anglii od niedawna Karol I Stuart, a we Francji (już trochę) dłużej pierwszy Burbon. Włochy są podzielone na liczne kraje, w Mantui panuje światły ród Gonzagów.
Ostatnio polecałem od czego zacząć świeckiego Monteverdiego, a dzisiaj Monteverdi kościelny. Nieszpory są niewątpliwie najlepszym dziełem kościelnym, jakie w tamtej dekadzie powstało. Są też świetnym przeglądem - w czasie ok. 90-100 minut - najważniejszych ówczesnych stylów muzyki kościelnej, czyli mamy i fragmenty chorałowe, i polifoniczne, i "stile moderno" nawiązujące do nowej muzyki Gabrieliego. Świetne melodie, znakomita instrumentacja i wreszcie to, co u Monteverdiego szczególne - balans. O ile w operze był to balans między słowem a dźwiękiem, tu jest to balans między przejrzystością nowego stylu, a kunsztowną polifonią poprzedniego. Nie ma za to ani "krzykliwości" niektórych utworów polichóralnych, ani przesadnego skomplikowania charakterystycznego dla późnych dzieł renesansowych, Gesualda, Lassa czy Byrda.
Nasz XVII wiek był bardziej udany niż XVIII wiek, nie tylko w historii ogólnej, ale też w historii muzyki - czyli na odwrót niż na zachodzie.
A zaczął się tenże wiek dla muzyki polskiej w Wenecji, gdzie ów zbiór został opublikowany.
Czy jest *lepszy* od Monteverdiego, Gabrieliego czy później Schütza? Może nie, ale raczej nie jest gorszy, przynajmniej nie od całości, jak każdemu zdarzają się utwory średnie, dobre i bardzo dobre. W każdym razie zbiór ustępuje zachodnim utworom z tego czasu tylko w jednym - dziś jest prawie kompletnie zapomniany. Trudno to usłyszeć na żywo, wybór płytowy też jest ograniczony. Film, który załączam to też oczywiście tylko wybór.
Idziemy chronologicznie do przodu, ale w stylu się cofamy. Nowoczesny, polichóralny styl Monteverdiego, Zieleńskiego, czy Gabrieliego*, związany z bazyliką w Wenecji i dworami północnych Włoch (oraz... Polski, gdzie Zygmunt III sprowadzał włoskich muzyków), nie był wtedy jedyny. W Rzymie czy Hiszpanii ciągle rozwijano "soborową" polifonię, w północnej Europie ciągle tworzono w stylu późnej polifonii flamandzkiej. Dzieła te najczęściej ustępują XVI-wiecznym oryginałom, więc je pomijam.
Warto jednak wspomnieć o należącym do tego "starego" stylu, ale bardzo oryginalnym Gesualdzie. Bardzo zmanierowana ta polifonia, niepokojąca harmonicznie i trudna w odbiorze. Ale na Wielki Tydzień właśnie taka pasuje jak mało która.
Gesualdo miał też fascynującą biografię, ze zwrotnym momentem przyłapania żony z kochankiem in flagranti. Należałby mu się jakiś dobry, biograficzny film, zamiast tego pseudodokumentu Wernera Herzoga.
* nie będzie Gabrieliego w cyklu, mimo że często jest wspominany, z dwóch względów:
- najważniejsze dzieło powstało w 1597, a cykl mamy od 1600,
- nie ma w necie całości np. cyklu z 1615 w znośnym wykonaniu, a bez sensu dawać do cyklu utwory kilkuminutowe.
Podałem tytuł włoski, po polsku przejdzie po prostu jako "pierwsza księga toccat na instrument klawiszowy". Muzyka ciągle jest mało znana, a godna polecenia. Frescobaldiego cenię wiele wyżej niż współczesnych mu porównywalnych twórców północnych, czy to wirginalistów angielskich, czy Sweelincka. Przewyższa ich zdolnością tworzenia ładnych melodii, które nie dają się zdominować w gąszczu polifonii. Jednocześnie zazwyczaj utwory - zwłaszcza właśnie toccaty - są pełne dramatycznego wyrazu, jak późne madrygały Monteverdiego. Nie ma już wątpliwości, że to muzyka barokowa, z właściwym patosem, uczuciem, emocjonalnością. Frescobaldi czasowo wyprzedza też wszystkich klawesynistów francuskich - to oni uczyli się od niego, zwłaszcza Froberger, który jeszcze w cyklu pewnie się pojawi.
Rok 1615 jest jeszcze względnie spokojny, nawet Rzeczpospolita nie toczy w tym czasie żadnej wojny. Wielkie zmagania, która wkrótce spustoszą i Polskę, i Europę jeszcze nie nadeszły. Cervantes właśnie wydał II tom "Don Kichota", Rubens namalował "Wenus w lustrze", a we Francji zmarła w wieku 62 lat Małgorzata de Valois, szerzej znana jako "królowa Margot".
I jeszcze nawet nie mogę wpisać Giant Steps Coltrane'a ani Take Five Brubecka.
Trudno, niech będzie Etiuda Leworucyjna!
Ech, ładnie to tak trollować Koledze poważny i kulturalny wątek?
zacne!
Gesualdo wyróżniłbym Sacrarum cantionum quinque vocibus Liber primus 1603 a Frescobaldi - Fiori Musicali 1635 i dodałbym Monteverdiego - L'incoronazione di Poppea 1643
powrzucam coś
od Hildy przez ars subtilior po Ecce beatam lucem et al., w tym Gabrieli
Nie wykluczam kiedyś rozszerzenia wątku np. o renesans, ale wcześniej - wątpię, przynajmneij w tej formie.
Kilka dni temu pomyślałem sobie, iż warto by bardziej zagłębić się w muzykę klasyczna i w tym celu zapytać się o repertuar jakiegoś miłośnika - najlepiej wlasnie Kolegę Rozuma na forumku.
Też dziękuję
- Chciałem powiedzieć że widzę tam świnkę i konika, ale chyba zrezygnuję...
:D
Tak mi się jakoś skojarzyło. ;)
- Lata 60-te, to była muzyka! Nie to dziadostwo, co mamy teraz.
- Masz rację - Hendricks, Joplin, Beatlesi , Stonesi...
- No tak, ale ja miałem na myśli lata 60-te XIX wieku...
- posłuchamy czegoś z lat 80.
- Queen, Jackson?
- Nie, Mozart.
Jak ktoś chce coś wrzucić nawet nie w temacie epoki, nie widzę przeszkód, przecież moje wpisy od tego nie znikną. A czemu sam daję chronologicznie? No mam powody :)
Otóż w książkach o historii muzyki, nawet tych najlepszych, zauważyłem, że jest mocna tendencja do omawiania kompozytora po kompozytorze. Poniekąd jest to zrozumiałe, chcemy na szybko niezbędne informacje o Bachu i bach, wszystko na miejscu. Tylko że historia muzyki tak się nie działa...
Weźmy np. Mozarta i Haydna. Zazwyczaj najpierw omawia się Haydna, bo starszy. I dostajemy w książce kolejno informacje o dajmy na to Symfonii pożegnalnej, symfoniach paryskich, symfoniach londyńskich i Stworzeniu świata. Kończymy, Haydn umiera w okupowanym Wiedniu. I dopiero potem jazda z Mozartem, omawiamy kolejno cudowne dziecko obwożone przez Europę, "małą" symfonię g-moll, Don Giovanniego, Requiem.
A jak to było *naprawdę* po kolei?
- cudowne dziecko obwożone przez Europę (początek lat 1760.)
- Symfonia pożegnalna Haydna (1772)
- "mała" symfonia g-moll Mozarta (1773)
- symfonie paryskie Haydna (1785-86)
- don Giovanni (1787)
- Requiem Mozarta (1791), niedokończone i umiera w trakcie
- symfonie londyńskie Haydna (1791-95)
- Stworzenie świata Haydna (1799)
Oczywiście wybór tych utworów dałem przykładowy, ale celowo zestawiłem tu zwłaszcza Symfonię pożegnalną i "małą g-moll", każdy kto je zna dostrzeże podobieństwo, a wręcz inspirację. Dzieli je, co nieprzypadkowe, zaledwie ok. rok. W przeciętnej książce dzieli je większość twórczości Haydna i dzieciństwo Mozarta, chyba że ktoś wprost zrobi odnośnik.
A i tak dałem dla prostego przykładu 30 lat z XVIII wieku, z których pamięta się dwóch klasyków, jak wejdziemy w XIX wiek to wypaczenie wyjdzie jeszcze większe.
Kogo kojarzymy z barokiem w sztukach wizualnych? Berniniego, Borrominiego, Caravaggia, Rubensa, Velazqueza, van Dycka, Vermeera, Rembrandta. Nie uważając się za znawcę sztuki innej niż muzyka tych wymienię bez problemu z pamięci. A kogo wykształcony, ale nie koneser, wymieni z muzyki baroku? Bez wahania: Bach, Handel, Vivaldi.
Jak sprawdzimy, kiedy żyli i tworzyli wymienieni wyżej twórcy sztuki wizualnej, to wszyscy bez wyjątku w XVII wieku. A barokowa trójeczka muzyczna w XVIII, jak Bach i Handel się rodzili to Rubens nie żył już od 45 lat.
Natomiast sam będę wrzucał w porządku chronologicznym, wybrane przez siebie, z krótkim wprowadzeniem, po prostu.
A Tallis to bardzo ciekawy kompozytor, a poza Anglią raczej niedoceniany. Ja lubię zwłaszcza jego "Lamentacje Jeremiasza".
Niektórzy ludzie są geniuszami.
Jako skromniutkiej chorzystce, szczególnie bliskie
Wkraczamy wreszcie do Niemiec i w lata 20. Kompozytor ten jest dziś praktycznie zupełnie zapomniany. A nieoceniony Manfred Bukofzer wymieniał go jeszcze jako jednego z 4 "wielkich S" niemieckiego baroku - oprócz niego Sweelincka, Schütza i Hermanna Scheina. Nie ukrywam, że kiedy pierwszy raz ten zestaw przeczytałem, a słuchałem muzyki także niemieckiego baroku od wielu lat, mocno mnie zaskoczył, bo tylko jednego muzykę kojarzyłem, jednego nazwisko - a dwu wcale (Scheina i Scheidta).
Zbiór "Ludi Musici" zawiera głównie utwory taneczne, właśnie ludowe z ówczesnych Niemiec. Różnica między sztuką "wysoką" a "powszechną" nie była wtedy, zwłaszcza z muzyce instrumentalnej, tak wyraźna. Przy takiej zapewne i podobnej muzyce bawili się Prażanie za "króla zimowego", którego rok wcześniej cesarskie wojska pogoniły po słynnej bitwie pod Białą Górą.
Wojnę trzydziestoletnią wymieniam nie tylko dla czysto historycznego kontekstu. Obawiam się bowiem, że spustoszenie Niemiec opóźniło tam rozwój muzyki o jakieś pół wieku.
I dobrze, bo zacny z niego protestant.
A skoro wojna trzydziestoletnia. Pierwsza wojna totalna w Europie.
To i nswixko mało znane.
Johannes Nucius
Polecam z kilku względów
https://www.amazon.com/Nucius-Sacred-Motets-Alsfelder-Vokalensemble/dp/B01N384BMZ
Myślałem na tym problemem trochę, bo parę osób na forumkach i nie tylko mnie już pytało "od czego zacząć". I tu jest pewien problem, bo najprościej im powiedzieć "ja zacząłem od ...". Tylko że to dla wielu ludzi może być zupełnie nieadekwatne a to z dwóch względów. Jeden oczywisty i subiektywny, po prostu to, że mnie się coś spodobało, to nie znaczy, że komuś innemu się spodoba. Zapewne z symfonii Beethovena większość melomanów wskaże na IX jako ulubioną, ja lubię ją najmniej z całego cyklu. Większość osób pewnie woli muzykę romantyczną, która przemawia do uczuć, a nie klasyczną, która przemawia do intelektu, ja wolę klasyczną.
A drugi jest obiektywny i dotyczy nie tylko muzyki. Kiedyś sięgaliśmy po to, co było. Jakieś kasety, które były w domu, repertuar radia, w moim przypadku dość obszerny na owe czasy, ale i tak przecież ograniczony zasób płytowy wojewódzkiej biblioteki w Krakowie. Internet, który miałem parę lat później (od 2003 r.) też był inny niż dziś.
Dziś jest wszystko i to na wyciągnięcie ręki. Na yt jest muzyka wystarczającej jakości dla przyjemnego się z nią zapoznania, jasne, cd na dobrym odtwarzaczu da jeszcze lepsze brzmienie, ale to z yt nie jest złe.
Więc ja sięgałem, po to, co było i co mnie potencjalnie interesowało. Po wysokim wyniku w olimpiadzie i bez dalszych planów zawodowych w tym temacie nie miałem żadnego "ciśnienia" na poznanie wszystkiego obiektywnie. I po kolejne rzeczy sięgałem czasem dlatego, że te, którymi interesowałem się najpierw po prostu się już wyczerpywały.
Tak podrzzucam :)
Już z tytułu widać, że nie są to pierwsze sonaty w dziejach, a nawet pierwsze tego kompozytora. Jednak jak na sonaty są bardzo wczesne. W XIX wiecznych opracowaniach można przeczytać, że pierwsze sonaty pisali Biber i Corelli (koniec XVII wieku), jak widać nie. A czym jest sonata? Na przestrzeni wieków dalibyśmy różne definicje, sonaty Beethovena mają inną budowę, skład instrumentalny i brzmią inaczej niż sonaty Corellego. Ale wspólne cechy są - utwór ma być instrumentalny, zasadniczo na niewielki skład, ma być podzielny na części i każda część ma ze względów muzycznych przypisane miejsce. Nie możemy zamienić kolejności, bo to będzie źle brzmiało. Jak w suicie tanecznej czy balecie zamienimy kolejność to nic się nie stanie, Grieg i Czajkowski w skróconych wersjach dzieł scenicznych dają inną kolejność. Schemat sonaty to w zasadzie najkrótsze wytłumaczenie większości tzw. muzyki klasycznej, poważnej.
... czyli co ten Castello jakaś archiwistyka, pierwsze sonaty wygrzebane z XVII wiecznego lamusa, żeby historyk zobaczył sobie rozwój formy? Zdecydowanie nie. Nie polecam sonat Castella dlatego, że są stare, ale dlatego że są bardzo dobre. W późniejszych sonatach nie będziemy mieli ani tej świeżości i bogactwa melodii z czasów przedtonalnych, ani tego bogactwa barwy tamtych instrumentów, efektów echa i dźwiękowego splendoru tamtej Wenecji. Ten sam świat usłyszymy u Monteverdiego, a tu słyszymy go ubranego w pierwociny formy sonatowej i w wydaniu czysto instrumentalnym.
Tamten świat nie będzie trwał wiecznie. Wenecja politycznie utraci na znaczeniu przez rozwój "atlantyckich" potęg morskich, a muzycznie przez Habsburgów, którzy z Neapolu i Wiednia uczynią nowe muzyczne centra. W latach 20. XVII wieku ciągle jeszcze Wenecja jest szczęśliwa, ale nie jest beztroska. Mimo iż nie przelewają się tam wojska Mansfelda i Wallensteina, to od skutków wojny trzydziestoletniej nikt nie jest wolny. Wojny skutkują m. in. roznoszeniem zaraz. Dżuma, która pod koniec lat 20. wybucha w Lombardii, opisana w "Narzeczonych" Manzoniego, dotrze także do Wenecji. Dario Castello umarł na tę zarazę w 1631 r. w wieku ledwie 29 lat.
To wykonanie jest najpełniejsze z dostępnych na yt, niestety skład instrumentalny ograniczyli prawie wyłącznie do skrzypiec, co w tak wczesnej muzyce zawsze jest trochę fantazją wykonawcy, jak zerkniemy do nut to jest najczęściej tylko pierwszy i drugi głos, bez oznaczenia instrumentu. Zachęcam do poszukania poszczególnych sonat też w innych wykonaniach.
Dziękuję @trep i @christoph za motywacyjne przypomnienie :)
To właśnie wówczas wykształciła się muzyka europejska, z jej teorią, notacją, instrumentarium i z najbardziej specyficzną cechą tej muzyki, jaką jest wielogłosowość. Pod względem liczby arcydzieł średniowiecze przewyższa każdą kolejną epokę.
Dlatego klasycyzm uważam za najlepszą epokę, był na szczycie. Lepszy od baroku, ten lepszy od renesansu, a ten od średniowiecza. Natomiast epok dawnych nigdy nie ganię, bo każda z nich była najlepsza w swoim czasie, nic przed nimi nie było tak dobre.
Z romantyzmem jest na odwrót. Lubię niektórych kompozytorów muzyki romantycznej, ale była gorsza od klasycyzmu. No i lepsza od muzyki XX wieku. Ale nie była już najlepszym co powstało do tej pory. Dlatego często ją krytykuję.
Jeżeli Koleżanka ma ochotę założyć własny cykl o muzyce średniowiecznej, to chętnie poczytam i posłucham, zapewne zresztą nie tylko ja.
Kończymy coraz bardziej ponure lata 20. Europa jest niespokojna, wojna Habsburgów z niemieckimi wasalami coraz bardziej rozlewa się na Europę. W lipcu 1630 r. Gustaw Adolf przepływa przez Bałtyk i w okolicach Szczecina rozpoczyna marsz w głąb Rzeszy.
Włochy pozostają jednak na uboczu tych wydarzeń, zwłaszcza te środkowe, w tym Toskania z Florencją.
Co do wrzuconej na grupce na fejsie muzyki Hermanna Scheidta jeden z forumowiczów, nie wiem czy bardziej przewrotnie czy szczerze, wyraził się, że to "całkiem ładny pop" czy coś takiego. Nie traktuję tego jako obelgę wobec takiej muzyki, ludzie zawsze śpiewali, cieszyli się, mieli własne "piosenki" mniej skomplikowane niż współczesna muzyka religijna czy bardziej ambitna. Nie znaczy to, że muzycznie było to gorsze, nie zawsze muzyka bardziej złożona jest lepsza.
Zbiór Frescobaldiego uważam za chyba najciekawszy świecki zbiór miniatur wokalnych z wczesnego baroku (a może i z całego baroku). Charakterystyczna dla Frescobaldiego swoboda, rozmaitość środków wyrazu, nietrzymanie się formalnych schematów tworzy różnorodny zbiór, którego dobrze się słucha nawet przy dłuższym kontakcie. Niektóre wesołe, niektóre smutne, jedne szybsze, inne w umiarkowanym tempie. Czy lepsze niż późne madrygały Monteverdiego, lepsze niż opery Landiego czy Cacciniego? Lepszość trudno oceniać w muzyce, mnie się tego słucha przyjemniej.
https://www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_laR5g37imO01ycP9qKuwf2YJ8wXOalJbQ
Lat temu sporo będąc na Węgrzech zaszłam do skromnej, wiejskiej czadry, z gronem chyba stałych bywalców, co to chwilę temu wrócili z roboty w polu i przyszli na stakan wina. Nagle z ławy podniósł się gościu ok. 50 letni, wziął do rąk skrzypce i zaczął grać. Było to coś niesamowitego. Karczma z podziwem słuchała, a on grał i grał tak pięknie, że dreszcz przechodził. Wielki, wielki artysta. Spytam siedzącą obok młodą Madziarkę ( gadka po rusku, bo i oni uczyli się tego jęz. obowiązkowo), kto to jest ten wiejski grajek.
Uśmiechnęła się. - To nasz miejscowy artysta, tu urodzony. Przyjechał na urlop, w odwiedziny do swoich, z Wiednia, gdzie jest znanym skrzypkiem, profesorem konserwatorium. A dla nas po prostu swojakiem.
Na zakończenie profesor - chłop zagrał ognistego czardasza. Do dziś mam go w uszach i często nucę.
Pierwszy chyba w cyklu "utwór-celebryta", znany bardziej z całej otoczki, legendy, późniejszej historii z małym Mozartem, niż z tekstu i muzyki.
Sama muzyka lekko kuriozalna, pozornie tylko zawieszona w starym, renesansowym stylu. W rzeczywistości same linie melodyczne, polichóralność, dramatyzm - to wszystko jest już barokowe. Czy nowa treść wlana w stare formy ma sens? Czy daje niepowtarzalne połączenia, jedyne w swoim rodzaju? Czy raczej z muzyką jest jak w przypowieści z V rozdziału Ewangelii wg św. Łukasza: "Nikt też młodego wina nie wlewa do starych bukłaków; w przeciwnym razie młode wino rozerwie bukłaki i samo wycieknie, i bukłaki się zepsują. Lecz młode wino należy wlewać do nowych bukłaków."?
Czy utwór się broni, to pozostawiam słuchaczom. Na pewno warto go posłuchać, dziś już nie tylko w Wielki Piątek i nie tylko w Sykstynie.
Widziałem dwa odcinki, widać, że gość się stara, a oglądających ma kilkaset, w dobrych czasach więcej czytało mojego bloga na frondzie, a pewnie starałem się mniej :)
Polecam to zwłaszcza dla kogoś, kto chciałby się w przystępnej formie dowiedzieć czegoś podstawowego o muzyce. Problem jest taki, że gość stara się być bardzo "obiektywny", poprawny, ja zawsze piszę, jak mi się coś nie podoba w muzyce, nawet jeśli jest znane i przez innych lubiane. A o muzykę też się można pokłócić, kiedyś dwóch rebelyantów wyzywało się czy lepszy Monteverdi czy Camerata florencka.
Wracając do odcinka - z tego, co poleca serio zacząć od Mozarta i Czajkowskiego to jest dobry pomysł, z jednej strony to muzyka wybitna (WAM) albo bardzo dobra (PC), a nie przytłacza niewprawionego słuchacza. Ja też kiedyś zaczynałem od Mozarta.